| |
Abdulla Şaiq ABDULLA ŞAİQ Abdulla Şaiq Mustafa oğlu Talıbzadə Talıbzadə Abdulla Şaiq Mustafa oğlu– Azərbaycanın klassik şairi, yazıçısı, publisist. Məktəbdə oxuyarkən ədəbiyyat və hesab
müəllimləri həmişə balaca Abdullanı
başqalarına nümunə göstərirlər. A.Talıbzadə 1893-cü ildə ailə vəziyyəti ilə əlaqədar olaraq Xorasana gəlir. Xorasanda o, dövrünün mütərəqqi ziyalısı Yusif Ziyanın məktəbində təhsilini davam etdirir. On doqquz yaşlı
Abdulla yeddi ildə Xorasanda mükəmməl
təhsil alır, tarix, məntiq, psixologiya elmlərini,
Şərq, Azərbaycan, rus ədəbiyyatını öyrənir. 1900-cü ildə o, Tiflisə qayıdır. Bir müddət Tiflisdə qaldıqdan sonra A.Talıbzadə 1901-ci ildə Bakıya gəlir. Bakıda bir rus ziyalısının böyük kitabxanasını alır. Bir az sonra inqilabi
hadisələr, Sabunçu kimi fəhlə mahalında çalışması, əməkçilərin ağır həyatını öyrənməsi
və başqa olaylar onun dünyagörüşünü
genişləndirir. O, milli gələnəklərə, görənəklərə
bağlı, milli intibah, milli dirçəliş tərəfdarı olan
maarifçi pedaqoq, romantik şair kimi
formalaşır. Mollanəsrəddinçilərə yaxın olsa da, onlara hörmətlə yanaşsa da Şaiq baxışlarına,
ruhuna görə füyuzatçılara daha doğma idi. Yaradıcılığı Pedaqoq A. Şaiq 1901-ci il aprelin 22-də üçüncü oğla edilməsi, ibtidai və orta məktəblərin inkişafı,
milli müəllim kadrlarının hazırlanması kimi
problemləri həll etmək dururdu. Belə bir
dövrdə əsrin tanınmış ziyalılarıedir. 1906-cı ilin avqustunda Bakıda birinci müəllimlər qurultayı çağrılır. Qurultayın
təşkilində Şaiqin böyük xidmətləri olur. Gənc
müəllim ana dilinin və ədəbiyyatın tədrisinə
dair təşəbbüslə çıxış edir. Qurultay H.Zərdabi,
F.Köçərli, M.Mahmudbəyov, S.Sani, A.Şaiq və
başqalarından ibarət xüsusi komissiya seçir və Azərbaycan dilində müvafiq proqram
hazırlamağı onlara tapşırır. Birinci müəllimlər
qurultayından heç bir il keçməmiş neçə-neçə
yeni dərsliklər yaranır. "Əlifba", "Uşaq
çeşməyi", "İkinci il", n klassiklərinin həyaas
alim kimi onun xidmətləri böyükdür. A. Şaiq yaradıcılığına tərcümə və qəzəllə
başlasa da, ilk mətbu əsəri "Laylay" adlı uşaq
şeri olur. O, 1906-cı ildən başlayaraq silsilə şeirləri ilə milli uşaq poeziyamızın incilərini
yaradır. Şaiqin bir sıra şeirləri "Dəbistan" və
"Məktəb" uşaq-gənclər toplularında işıər və
milliləşdirmə məsələsi haqqında ilk çıxış edən,
onu təbliğ edən və həyata keçirənlərdən biri
də A.Şaiq olur. O, 1919-cu ildə Bakı Dövlət Universitetinin yaranması ilə bağlı "Tələbə
həyatı" pyesini yazır, yarımçıq "Əsrimizin
qəhrəmanları" romanını tamamlayır. Bu
əsərlərdə müəllif vətən, millət, müstəqillik
arzularını dilə gətirir, milli dövlətçiliyimiz üçün
yeni milli kadrlar hazırlanması məsələsini önə çəkir. Azərbaycan Demokratik Respublikası
dövründə A.Şaiq poeziya yönümündə daha
həvəslə çalışır, Ə.Cavad, Əmin Abid, Ümgülsüm,
Əli Yusif, Əli Şövqi kimi gənc istiqlal şairlərini də
ruhlandırır. Onun bu illərdə qələmə aldığı "Yeni
ay doğarkən", "Türk ədəmi mərkəziyyət Müsavata ithaf", "Arazdan Turana" kimi şeirləri
ədəbi mühitdə dəyərləndirilən poeziya
örnəklərindəndir. Onun "Vətənin yanıq səsi"
şerində ulu oğuzların hünəri, Altay türkləri,
Elxan və Altun ordusu örnək göstərilir. Şair "İki mücahid" və yaxud "Atı yaralı əsgər"
şerində cahan savaşının yaraları, erməni
daşnaklarının Azərbaycan torpaqlarındakı
vəhşiliyi, Qarabağdakı fitnə-fəsadları ön plana
çəkir. "Ülkərin nuru ilə ziyalanan", "Uçan
nəğməsi ilə havalanan", "Xoş kölgəsində səfalanan" istiqlal şairinin cümhuriyyət sevinci
ürəklərə sərinlik gətirir. Ədib ADR dövründə maarif və məktəb
yönümündəki işini daha da canlandırır, bir
neçə məktəbi milliləşdirir, rus məktəblərində
Azərbaycan türkü sinifləri yaradır. Dövlətin
yaratdığı proqram və dərsliklər hazırlayan
komissiyasının üzvü kimi çalışır. Sovet dövrü Amma bu sevinc çox çəkmir. 1920-ci il aprelin
28-də rus ordusu (XI Qızıl Ordu) Azərbaycana
soxulur, kommunistlər hakimiyyəti ələ alır.
Buna baxmayaraq, A.Şaiq xalqın gələcəyi
naminə öz ədəbi-pedaqoji fəaliyyətini davam
etdirir. O, pedaqoji kurslarda, texnikumlarda və başqa məktəblərdə dərs deyir, mədəni-
maarif işlərinə yardım edir, bədii yaradıcılıqla
məşğul olur. 1923-cü ildə onun ədəbi-
pedaqoji fəaliyyətinin 20 illiyi təntənə ilə qeyd
edilir. Çalışdığı gimnaziya "Şaiq nümunə
məktəbi" adlandırılır. Bu məktəbdə bütün dərslər Azərbaycan Türk dilində aparılır. Təzə
açılan siniflərdə əsas müəllimlər A.Şaiq,
Q.Rəşad, C.Cəbrayılbəyli, S.Quliyev və başqa
ziyalılar olur. Lakin yeni yaranmış məktəb bir
çox problemlərlə üzləşir. Nə dərslik, nə də
proqram tapılır, müəllim kadrları çatışmır. Seçilmiş heyət A.Şaiqin rəhbərliyi ilə şagirdlər
üçün proqram və dərslik hazırlamağa başladı.
"Şaiq Nümunə miz şagirdlər ona ehtiramla
yanaşar, hörmət əlaməti olaraq "Mirzə"
deyərdik. 1923-cü ildə "Nümunə məktəbi"nin
ilk buraxılışı olur. Həmin buraxılış gecəsində tələbə və müəllimlərin arzusunu nəzərə alan
Maarif Komissarlığı və Baş Tərbiyə İctimaiyyə
Dairəsi bir çox dolanbaclı yollardan keçib
fəaliyyətini müvəffəqiyyətlə davam etdirən
məktəbi "Şaiq Nümunə məktəbi" adlandırmağı
qərara alır. 1918-ci ildə yaradılmış məktəb 10 il fəaliyyət göstərmişdir. Bu müddət ərzində
məktəbdə sivilizasiyaya doğru inkişaf
perspektivləri, əsrin əvvəllərində
Azərbaycanın dirçəldilmə imkanları, milli
şüurun sürətlə oyanma prosesi nəzərə
alınaraq müstəqil və real milli təhsil siyasəti həyata keçirilir. "Fitnə", "Qaraca qız" kimi
çeşidli pyeslər yazır. "Fitnə" və "Nüşabə" əsərl
M.Seyidzadə, M.Dilbazi, M.Rzaquluzadə,
Z.Cabbarzadə və başqa müəlliflər uşaqlar üçün
əsər yazmağı ondan öyrənirlər. Alim, ədəbiyyatşünas, folklorçu kimi də çalışan
A. Şaiq klassik ədəbiyyat yönümündə
araşdırmalar aparır. Onun Nizami, Füzuli,
Nəsimi, Vaqif, M.F.Axundov, Mirzə Cəlil,
M.Cavid, M.Hadi kimi sənətçilər haqqındakı
fikirləri bu gün də dəyərlidir. Şairin Şərq ədəbiyyatı məsələləri, sufizm,
təsəvvüf, hürufilik, eləcə də çeşidli ədəbi
cərəyən və metod haqqındakı araşdırma və
axtarışları da maraqlıdır. Milli folklorumuzu ilk
dəfə toplayıb öyrənənlərdən biri də elə
A.Şaiqdir. Onun çağdaş həyata, elm və dil məsələlərinə aid yazıları isə xüsusi maraq
doğurur gürcü, tacik və başqa millətlərin
ziyalıları ilə dostluq edir, dünya xalqları
ədəbiyyatınlarının incilərini, Firdovsinin
"Şahnamə"sindən bir parça, Şekspirin
"Maqbet", C.Sviftin "Qulliverin səyahəti", Puşkin, Lermontov, Krılov, Qorki, Nekrasov və
başqa yazıçıların əsərlərini dilimizə çevirir. Şaiqin 20-30-cu illərdə dilimizin fonetika,
morfologiya, sintaksis və üslubiyyat
məsələlərinə dair yazdığı elmi məqalə və
əsərlərin bir çoxu indi də inkişaf etdirir.
Əslində, bu iki sahə onun fəaliyyətini
tamamlayır. Elmə, maarifə çağırış, gənc nəslin taleyi, tərbiyəsi, xalqın, vətənin gələcəyi kimi
məsələlər onun bədii əsərlərinin əsas mövzusu
olur. Müxtəlif illərdə yazdığı şeirlər, hekayələr,
povestlər, romanlar, dram əsərləri Şaiq
cəsarətinin, Şaiq dünyagörüşündəki qabaqcıl
meyllərin nümayişidir. Şeirləri Xəzər Universiteti Nəşriyyatı tərəfindən çap olunan Azərbaycan Sevgi Poeziyası toplusunun İkinci kitabına (Bakı, 2009) daxil edilmişdir |
| |
Yorumu gönderen: Kenyuri, 10.07.2013 11:30:41:
bir sey deyil Elvin  |
Yorumu gönderen: Elvin , 26.11.2012 10:20:18:
cox sağ ol |
|
|
|
